Rajasthan Board RBSE Class 9 Sanskrit कथाक्रम संयोजनम्
प्रश्नः–अधोलिखितवाक्यानां कथाक्रम संयोजनं कुरुत्।
प्रश्न 1.
- ते मंत्रणाम् अकुर्वन्।
- प्रथमः अस्थिसंचयं करोति।
- कस्मिंश्चिद् ग्रामे चत्वारो ब्राह्मणपुत्रः वसन्ति स्म।
- ते सिंहः सजीवः कृत।
- सुबुद्धिः वृक्षाद् अवतीर्य गृहं गतः।
- यावत् सः सजीवः कृतः तावत् ते त्रयः अपि सिंहेन उत्थाय मारिताः।
उत्तर:
- कस्मिंश्चिद् ग्रामे चत्वारो ब्राह्मणपुत्रः वसन्ति स्म।
- ते मंत्रणाम् अकुर्वन्।
- प्रथमः अस्थिसंचयं करोति।
- ते सिंह: सजीवः कृत।
- यावत् सः सजीवः कृतः तावत् ते त्रयः अपि सिंहेन उत्थाय मारिताः।
- सुबुद्धिः वृक्षाद् अवतीर्य गृहं गतः।
प्रश्न 2.
- हा! हाडी त्वया किं कृतम्। मोहग्रस्तं मां सम्यक्त्वा बोधितवती।
- राज्ञी रावतरत्नसिंहस्य युद्धार्थ गमनकाले अरार्तिकम् अवतारितवती।
- रावतरत्नसिंहः मुण्डस्य शिरस्थकचा भागद्वयं विधाय निजगले धृत्वां युद्धं कृतवान्।
- सः सेवकम् आहूय प्राह-प्रासादं गत्वा महाराज्ञी कथय यत् भवती किमपि अभिज्ञानचिह्नं ददातु।
- तस्य विवाहस्य द्वितीये तृतीये वा दिवसे महाराणा राजसिंहस्य सन्देशः आगतः यत् शीघ्रमेव अवरङ्गजेवेन सह युद्धं करणीयम्।
- अवरङ्गजेवस्य सेना ईदृशं युद्धं कुर्वन्तं रावतरत्नसिंहं दृष्ट्वा साक्षात् महाकालं मत्वा हाहाकारं कुर्वन् पलायनम् अकरोत्।
उत्तर:
- तस्य विवाहस्य द्वितीये तृतीये वा दिवसे महाराणा राजसिंहस्य सन्देशः आगतः यत् शीघ्रमेव अवरङ्गजेवेन सह युद्धं करणीयम्।
- राज्ञी रावतरत्नसिंहस्य युद्धार्थ गमनकाले अरार्तिकम् अवतारितवती।
- स: सेवकम् आहूय प्राह-प्रासादं गत्वा महाराज्ञी कथय यत् भवती किमपि अभिज्ञानचिह्न ददातु।
- हा! हाडी त्वया किं कृतम्। मोहग्रस्तं मां सम्यक्त्वा बोधिवती।
- रावतरत्नसिंह: मुण्डस्य शिरस्थकचान् भागद्वयं विधाय निजगले धृत्वां युद्धं कृतवान्।
- अवरङ्गजेवस्य सेना ईदृशं युद्धं कुर्वन्तं रावत रत्नसिंहं दृष्ट्वा साक्षात् महाकालं मत्वा हाहाकारं कुर्वन् पलायनम् अकरोत्।
प्रश्न 3.
- नरेन्द्रः तं वृद्ध स्कन्धे निधाय गन्तव्यं प्रति प्रस्थितः।
- नरेन्द्रः स्ववस्त्रेण तस्य मस्तके ब्रर्णपट्टिकाम् अवघ्नात्।
- सम्यक् दर्शनेन ज्ञातवान् यत् जीर्णशीर्णे: वस्त्रैरावृत्तः कोऽपि मानवः मार्गे पतितः।
- तत्र अशुभ दर्शन: अपवित्र: अस्पृश्यः इति उक्त्वा मां ताडितवन्तः।
- भवतः एतां दुर्गतिं के कृतवन्तः। इति पृष्टवान्।
- तस्य मस्तकम् अपि रुधिराक्लिन्नम् आसीत्।
उत्तर:
- सम्यक् दर्शनेन ज्ञातवान् यत् जीर्णशीर्णे: वस्त्रैरावृत्तः कोऽपि मानवः मार्गे पतितः।
- तस्य मस्तकम् अपि रुधि राक्लिन्नम् आसीत्।
- नरेन्द्रः स्ववस्त्रेण तस्य मस्तके व्रणपट्टिकाम् अवघ्नात्।
- भवतः एतां दुर्गतिं के कृतवन्तः। इति पृष्टवान्।
- तत्र अशुभदर्शन: अपवित्रः अस्पृश्यः इति उक्त्वा मां ताडितवन्तः।
- नरेन्द्रः तं वृद्ध स्कन्धे निधाय गन्तव्यं प्रति प्रस्थितः।
प्रश्न 4.
- एतानि पद्यानि यदि उदयपुरे प्राप्तानि स्युः चेद् अहं ततः प्रस्थानम् एव न कृतम् सः अचिन्तयत्।
- यदुष्णीषम् एकलिङ्गं विहाय कुत्रापि न नमति, तद् आङ्गलानां पादयोः नंस्यति।
- अस्माकं दुर्भाग्यमस्ति यत् मेदपाटस्य महाराणा देहल्यां लार्ड कर्जनतः भारतनक्षत्रम् इत्युपाधि प्राप्तुं गच्छति।
- एतानि सन्ति सोरठाछन्दसि’चेतावणी रा चूङ्गट्या सञ्जितानि त्रयोदशपद्यानि।
- इति विचार्य 1903 तमे ख़िस्ताब्दे ढिल्लका (देहर्ली) तु अगच्छत् किन्तु तस्मिन् समारोहे अनुपस्थितो भूत्वा प्रत्यावर्तत।
- महाराणा फतेहसिंहः देहल्या लार्ड कर्जनस्य समारोहे भाग ग्रहीतुं गमिष्यति।
उत्तर:
- महाराणा फतेहसिंहः देहल्यां लार्ड कर्जनस्य समारोहे भागं ग्रहीतुं गमिष्यति।
- अस्माकं दुर्भाग्यमस्ति यत् मेदपाटस्य महाराणा देहल्या लार्ड कर्जनतः भारतनक्षत्रम् इत्युपाधि प्राप्तुं गच्छति।
- यदुष्णीषम् एकलिङ्ग विहाय कुत्रापि न नमति, तद् आङ्गलानां पादयोः नंस्यति।
- एतानि सन्ति सोरठाछन्दसि ‘चेतावणी रा चूङ्गट्या सञ्जितानि त्रयोदशपद्यानि।
- एतानि पद्यानि यदि उदयपुरे प्राप्तानि स्युः चेद् अहं ततः प्रस्थानम् एव न कृतम् सः अचिन्तयत्।
- इति विचार्य 1903 तमे ख्रिस्ताब्दे ढिल्लकां (देहल) तु अगच्छत् किन्तु तस्मिन् समारोहे अनुपस्थितो भूत्वा प्रत्यावर्तत।
प्रश्न 5.
- ततः स पुनः महिषिविभाजनं निरर्थक कथयन् क्षेत्रे कम्बले महिष्याः भोजनदाने दुग्ध ग्रहणे च उभौ समानौ स्वामिनौ इति स्वीकृतवान्।
- एकस्मिन् कृषकपरिवारे भ्राताद्वयम् आसीत् सोमदत्तः प्रेमदत्तश्च।
- सोमदत्तः प्रातः सायंकाले च दुग्धं प्राप्नोति। इत्थं सर्वदा प्रेमदत्तस्तु वञ्चितो भवति स्म।
- प्रेमदत्तः उक्तवान् अहं अस्याः शरीरस्य पूर्वार्धभागस्य स्वामी। यन्मे रोचते तदैव करोमि।
- ततः सः दोहन कालेऽपि दण्डेन पूर्वार्द्धभागं तां ताडितवान्।
- अनुबंधानुसारेण प्रेमदत्त: महिष भोजनादिना सेवते स्म।
उत्तर:
- एकस्मिन् कृषकपरिवारे भ्राताद्वयम् आसीत् सोमदत्तः प्रेमदत्तश्च।
- अनुबंधानुसारेण प्रेमदत्तः महिर्षी भोजनादिना सेवते स्म।
- ततः सः दोहन कालेऽपि दण्डेन पूर्वार्द्धभागं तां ताडितवान।
- प्रेमदत्त उक्तवान् अहं अस्याः शरीरस्य पूर्वार्धभागस्य स्वामी। यन्मे रोचते तदेव करोमि।
- सोमदत्तः प्रातः सायंकाले च दुग्धं प्राप्नोति। इत्थं सर्वदा प्रेमदत्तस्तु वञ्चितो भवति स्म।
- ततः स पुन: महिषिविभाजनं निरर्थक कथयन् क्षेत्रे कम्बले महिष्याः भोजनदाने दुग्ध ग्रहणे च उभौ समानौ स्वामिनौ इति स्वीकृतवान्।
प्रश्न 6.
- वयं जीवने प्रतिदिनं अन्यस्य द्रव्यमेव अपहरामः अधर्म कुर्मः पापस्य संग्रहः भवति इति चिन्तयित्वा ते चाणक्यमहामात्यात् क्षमा प्रार्थितवन्तः।
- मध्यरात्रि समये शीतकाले अतीव शैत्यम् आसीत् तथापि चाणक्यः जीर्णकम्बलेन सह सुप्तः आसीत्।
- एकदा नृपेण चाणक्यम् कम्बलाः समर्पिताः। तान् कम्बलान् दरिद्रेभ्यः दातुं नृपः सूचितवान्।
- अतः श्वः प्रभाते वितरणं करिष्यति। तेषां उपयोगं कर्तुं मम न अधिकारः।
- चन्द्रगुप्त: मगधदेशस्य नृपः आसीत्। तस्य मन्त्री चाणक्यः तपोधनः राजतन्त्रज्ञः च आसीत्।
- महोदय! तव पाश्र्वे नूतनकम्बलानां राशिः अस्ति तथापि जीर्णकम्बलं धृत्वा किमर्थं शयनं करोति चौराः इत्यपृच्छन्।
उत्तर:
- चन्द्रगुप्तः मगधदेशस्य नृपः आसीत्। तस्य मन्त्री चाणक्यः तपोधनः राजतन्त्रज्ञः च आसीत्।
- एकदा नृपेण चाणक्यम् कम्बलाः समर्पिताः। तान् कम्बलान् दरिद्रेभ्यः दातुं नृपः सूचितवान्।
- मध्यरात्रि समये शीतकाले अतीव शैत्यम्। आसीत् तथापि चाणक्यः जीर्णकम्बलेन सह सुप्तः आसीत्।
- महोदय! तव पाश्र्वे नूतनकम्बलानां राशिः अस्ति तथापि जीर्णकम्बलं धृत्वा किमर्थं शयनं करोति चौराः इत्यपृच्छन्।
- अतः श्वः प्रभाते वितरणं करिष्यति। तेषां उपयोगं कर्तुं मम न अधिकारः।
- वयं जीवने प्रतिदिनं अन्यस्य द्रव्यमेव अपहराम: अधर्मं कुर्मः पापस्य संग्रहः भवति इति चिन्तयित्वा ते चाणक्यमहामात्यात् क्षमा प्रार्थितवन्तः।